زنبور عسل

 زندگی زنبور عسل :

زنبور عسل با نام علمی Apis Mellifica حشره ای است که به صورت اجتماعی زندگی می کند.

اجتماع زنبوران عسل از یک ملکه و تعداد کمی زنبوران نر وعده ی بیشماری زنبوران کارگر تشکیل شده است. زنبورهای ماده بسته به نوع تغذیه در دوران لاروی به ملکه و یا کارگر تبدیل میگردند. زنبور عسل در جریان عمر خود استراحت نمی کند و خواب ندارد.

مسکن زنبوران عسل را کندو مینامند. زنبور در درون کندو صفحات عمودی بنام شانه و باصطلاح "شان" که در دو طرف آن خانه های شش گوش (حجره) وجود دارد میسازند. در این خانه ها تخم می گذارند گرده گل انبار کرده و یا آنکه عسل ذخیره می نمایند. حجرات بزرگتر با پوسته خارجی جایگاه نوزادان ملکه  است. انجام کلیه امور داخلی اجتماع زنبوران بجز تکثیر بر عهده کارگران است. ملکه و زنبوران نر منحصرا عوامل تکثیر می باشند.

مهمترین کار زنبور عسل دخالت در باروری گلها است زنبور عسل قادر است بره موم، موم، عسل، عسلک، را تهیه و تولید کند.

انسان و زنبور عسل :

اولین اثر وجودی انسان که در کاوشهای زمین شناسی تا کنون بدست آمده متعلق به ۶۰۰۰۰۰ سال پیش است و حال آنکه همین کاوشهای علمی نشان داد که زنبور عسل حدود ۱۵۰ میلیون سال پیش وجود داشته است. حدود ۵۰ میلیون سال بعد که دوره رشد و تکثیر شدید گیاهان و گل دادن آنها شروع شد زنبورها زندگی اجتماعی خود را آغاز کردند، نزدیک به ۲۵ میلیون سال پیش جمعیت همه حشرات از جمله زنبور عسل رو به فزونی گذاشت حتی از ۴۰ میلیون سال پیش اثراتی از زنبور عسل به صورت سنگواره بدست آمده که در موزه زنبور عسل شهر Weimar در آلمان نگهداری میشود. شارلمانی امپراتور بزرگ اروپا در سال ۸۰۰ میلادی اولین زنبورستان با کندوهای سبدی را در یکی از مزارع خودش ایجاد کرد. امروزه زنبورداری به عنوان یکی از رشته های دامداری در تمام کشورهای جهان به رسمیت شناخته شده است.

 سیر تکامل زنبور :

زنبور کامل

زنبوران کارگر: جثه ی این زنبوران از ملکه وزنبورهای نر کوچکتر است جثه اش از ۱۲تا۱۴ میلیمتر است. بالهای آنها تا انتهای بدن شان میرسد دارای زبان کوتاهی است که او را از خوردن عسل در کندو باز میدارد. کل خدمات کندو بر عهده زنبوران کارگر است. تعداد زنبوران کارگر فوق العاده زیاد است. عمر زنبور کارگر به میزان فعالیتی که انجام می دهد بستگی دارد. در هنگام تابستان دوره زندگانی آن یکماه و نیم الی دو ماه و در هنگام زمستان به چندین ماه میرسد وظایف کارگران بسیار متعدد است. کارگران جوان کارهای مربوط به داخل کندو مانند حفظ حرارت داخلی کندو، ساختن شان، تهیه و تقسیم غذای لاروها، تهویه و تمیز کردن کندو و عملیات بهداشتی را انجام می دهند و نیز اشیا خارجی و فضولات و لاشه های زنبورهای مرده را با کمال دقت ازحجره ها بیرون می ریزند. پس از رسیدن به سن ۲۱ روزگی به کارهای خارج کندو می پردازند، شیره نباتات را می مکند، گرده گل را جمع میکنند و عسل ذخیره می نمایند.

 زنبوران نر

این زنبور از سایر زنبوران كلفت تر است شکمش کوتاه تر و انتهای بدن را پرز و موهای زیادی پوشانیده است، نیش ندارد و نمی گزد، در مواقعی که مواد عسل در کندو وجود ندارد از کندو اخراج می شود و چون خود قادر به تهیه غذا نیست از بین می رود، زنبور نر بجز شیره گلی که تازه بدست آمده باشد و ۸۰ درصد آن آب می باشد. از چیز دیگری نمی تواند استفاده کند. زنبوران نر در کندو ایجاد حرارت میکنند و بوی ناشی از غدد آنها برای زنبوران کارگر به منزله داروی محرک است. زنبور نر جز جفت شدن با ملکه نتیجه دیگری ندارد. زنبور نر تا ۳ ماه میتواند زندگی کند.

 زنبور ملکه

طول بدن 18 تا 20 میلیمتروطول بالها 12 میلیمتر بوده ودوره زندگانی ملکه چهار تا پنج سال است. عمر اقتصادی ملکه 2 سال می باشد .

کندوی عسل

دمای داخلی کندو ۳۵ درجه است برای ثابت ماندن این دما در هوای سرد زنبورها بیشتر به همدیگر نزدیک می شوند و تمام سطح شانها را خوب می پوشانند تا به لاروهای داخل سلولها به اندازه کافی گرما برسد بر عکس در روزهای گرم در بالای "شان مومی" از همدیگر فاصله می گیرند تا گرمای داخلی کندو بهتر تنظیم گردد. هر گاه گرما زیاد باشد عده ای از زنبورها بخارج رفته و مقداری آب باخود به کندو می آورند و با فشار زیاد آن را بصورت ذرات فوق العاده ریز داخل کندو پخش می کنند آنگاه روی شانها ایستاده و مثل بادبزن برقی بالهایشان را بسرعت زیاد به حرکت در می آورند بدون اینکه پرواز کنند این کار باعث جریان یافتن هوای داخلی کندو و خروج آن از راه سوراخ پرواز بخارج می گردد که در نتیجه گرمای داخلی کندو پایین می آید .

زنبورها قادر هستند از خورشید با وجود تغییر دائمی وضعش نسبت به ماه و کره زمین به عنوان یک قطب نمای مطمئن استفاده کند در این کار او تغییرات خورشید و ساعات مختلف روز را در نظر می گیرد. هرگاه دیدن مستقیم خورشید به علت وجود کوه یا سایر موانع برای زنبور عسل ممکن نباشد کافی است که یک قسمت از آسمان آبی و نور پلاریزه را ببیند تا راهش را بیابد .

رقص نیم دایره ای زنبور عسل فاصله کندو تا محل شهد را تعیین میکند به این وسیله زنبور میفهمدکه انرا در فاصله حدود 100 متر یا دورتر باید جست و جو کند و با رقص دایروار به زنبورها میفهماند که شهد یا شربت در نزدیکی کندو قرار دارد .

فیزیولوژی زنبور عسل

 الف) ساختمان خارجی

بدن زنبور عسل شامل سه قسمت است : سر سینه شکم.

سر: سر زنبور عسل شامل دو شاخک، دو چشم مرکب و سه چشم ساده برای شناختن اشیای نزدیک بکار میرود) و دو عدد آنتن (شاخکها برای زنبور بجای اعضای لامسه بکار میروند) و دهان با خرطوم (زنبور با کمک خرطوم شهد را از روی گلها جمع آوری و از راه دهان بداخل کیسه عسلی می فرستد) است.

 سینه: از سه حلقه کیتینی درست شده و اعضای زیر به آن متصل است: ۴ بال ۶ عدد پا که یک جفت عقب آن دارای حفره هائی به نام سبد می باشند و زنبور عسل گرده های گل را با آن حمل میکند  .

شکم: در انتهای شکم مخرج قرار دارد از همین راه زنبور قادر است خاری را که در داخل بدنش جای دارد خارج کرده نیش بزند. نیش زنبورها مثل قلاب ماهیگیری دارای ۱۵ تا ۱۶ عدد خار وارونه است

 ب- ساختمان داخلی:

خرطوم، کیسه عسلی، روده میانی، روده کوچک، مخزن، مخرج. در داخل شکم ملکه و کارگر یک جفت تخمدان قرار دارد که این تخمدان در زنبوران کارگر کوچک بوده و دستگاه تناسلی آنها ناقص است.

غده های مهم زنبور عسل

  ۱- غده های شیری :

در داخل دو طرف سر زنبور کارگر یک جفت غده به نام غده های شیری وجود دارد که از خود ماده ای به نام شیر یا ژله شاهانه ترشح میکند. این غده ها معمولا فقط در سنین معینی ژله های شاهانه از خود ترشح کرده و توسط آن ملکه و لاروهای خیلی جوان را تغذیه مینمایند. این غده ها در زنبور نر وجود نداشته و در ملکه فقط اثری از آنها دیده میشود .

۲-غده های بزاقی :

 این غده ها نیز در سر زنبور دیده میشوند و همراه با یک جفت غده سینه ای به وسیله یک کانال مشترک ترشحاتشان را به داخل دهان زنبور میریزند. ترشحات این غده ها در موقع لارو بودن صرف تنیدن به دور خود شده و پس از رشد و تبدیل به یک زنبور کامل نقش غده بزاق دهان را در زندگیشان بازی میکنند. غده های بزاقی در هر سه نوع زنبور وجود دارد.

٣- غده زیر آرواره ای :

در زیر آرواره زنبوران دیده میشود که در کارگران خیلی کوچک و غیر فعال بوده اما در ملکه بسیار بزرگ و فعال است. ماده ای به وسیله این غده ترشح میشود که با بوی مخصوصش باعث شناختن ملکه از سایر زنبورها میگردد و باعث ایجاد نظم در داخل آن و همچنین عقیم ماندن تخمدان های کارگران میشود .

۴- غده های مومی:

در زیر شکم زنبورها چهار جفت غده ی مومی وجود دارد که سه جفت آن فعال است. و در سنین ۱۳ تا ۱۸ روزگی موم ترشح میکنند که به کار ساختن سلولها و "شان" میخورند.

۵-غده های بویایی:

در پشت زنبورها دیده میشود زنبوران بوسیله همین غده، بوی جمعیت خودش را احساس میکند.

۶- غده های مخزنی :

سه عدد غده در مخزنی به نام غده های مخزنی ، مدفوعاتی را که در آنجا ذخیره شده اند مرتب ضد عفونی میکنند تا مانع پوسیدگی روده و مرگ زنبور گردد. زنبور عسل فقط در حال پرواز در خارج از کندو قادر به دفع مدفوع است و تنها ملکه از این قاعده مستثنی است

7- غدد تولید زهر:

یک عدد غده تولید زهر در انتهای بدن و نزدیک مخرج قرار دارد و سم تولید شده را توسط نیش به بدن دشمنان تزریق میکند.