اخلاط اربعه
همانگونه که جهان برآیند اثر دو عنصر سردی و گرمی است و از ترکیب این دو عنصر، چهار رکن اصلی نظام طبیعت یعنی آتش، هوا، آب و خاک تشکیل شده است؛ خداوند متعال، انسان را از عناصر گوناگون و مختلف و به عبارتی از چهار خلط، آفرید و از روح خود در او دمید. در صورتی که بدن آدمی دقیقا مورد بررسی قرار گیرد، مشاهده می شود که از اندام های متعددی تشکیل شده و هر اندامی از سلول های خاص، ساخته شده است. در بدن هر فرد، چهار نوع خلط وجود دارد که آنها را اصطلاحا اخلاط اربعه می نامند. اخلاط اربعه، در واقع معادل همان عناصر اربعه یعنی آتش، هوا، آب و خاک می باشند. این اخلاط صفرا، دم، بلغم و سودا نامیده می شوند. در حالت طبیعی، اخلاط اربعه در بدن هر شخص سالمی باید در حالت تعادل باشد، تا زندگی و ادامه حیاط او مقدور باشد. متعادل بودن این اخلاط موجب هماهنگی اندام ها و هماهنگی اندام ها نیز موجب سلامتی و حیات و ادامه آن می گردد. خون انسان از چهار بخش یا به عبارتی چهار طبقه تشکیل شده است. این بخش ها با توجه به وزنشان روی هم قرار گرفته اند. که به ترتیب از بالا به پایین عبارت است از: صفرا، دم، بلغم و سودا. مقدار این اخلاط در 100% خون برابر است با: %۱ صفرا،% ۴۹ دم، ۴۹% بلغم و% ۱ سودا هر یک از این اخلاط، وظیفه خاصی را در بدن انسان به عهده دارند. همچنین هر نوع ماده غذایی، اثر خاصی بر روی اخلاط اربعه می گذارد و آنها را به حالت تعادل یا عدم تعادل در خواهد آورد. در ادامه هر یک از این اخلاط به تفکیک ارائه می گردد.
صفرا چیست؟
صفرا سبک ترین خلط بوده و در بالای سایر اخلاط قرار گرفته است. خلط صفرا که در فارسی به آن تلخه می گویند دارای رنگ زرد و یا سبز بوده و مزه آن تلخ است. صفرا در کبد ساخته شده و در کیسه صفرا ذخیره می گردد. مزاج صفرا گرم و خشک است، مانند آتش. بنابراین یک فرد صفراوی در زمانی که حرارتش بسیار زیاد شده و خشمگین می شود، همانند آتش، آب بهترین درمان برای دادن آرامش به وی می باشد. نسبت این خلط در خون بایستی ۱٪ باشد، در صورتی که از این مقدار تجاوز کند، در فرد با توجه به میزان افزایش این خلط ممکن است علائم یک فرد، صفراوی مزاج بروز کند.
وظایف صفرا در بدن کار صفرا حرکت و حرارت است. از مهمترین وظایف آن می توان به موارد زیر اشاره نمود:
1- لطافت بخشیدن، رقیق کردن و قابل نفوذ کردن خون جهت حرکت در مویرگ ها و گذرهای بسیار باریک غذا
٢- زدایش مواد زاید
۳- شستشوی جدار روده ها از بلغم لزج و مواد چسبنده؛ که به موجب آن عطش و کاهش اشتها رخ میدهد.
۴- تحریک ماهیچه های مقعد و احساس نیاز به دفع مدفوع ۵- تغذیه برخی اندام ها مثل ریه
انواع صفرا
1-در اختلاط با بلغم، سبب ایجاد صفرا زرده ای یا آبکی می شود.
2- در اختلاط با بلغم غلیظ، موجب ایجاد صفرای تخم مرغی می شود.
3- در اختلاط با سودا، که خونی به رنگ سرخ است به طوری که نه صاف باشد و نه روشن.
4- صفرای سوخته که رنگ تیره شبیه به خون دارد.
۵- صفرای کبرائی (گندائی که در اثر سوختن صفرای زردهای به وجود می آید).
۶- صفرای زنگاری (سبز رنگ که در اثر سوختن صفرای کبرائی به وجود می آید. (گرم ترین حالت و کشنده است)
دم چیست؟
دم در مقایسه با خلط صفرا، سنگین تر است و به همین دلیل در طبقه زیرین صفرا قرار می گیرد. خلط دم، که در فارسی به آن خون گفته می شود، دارای رنگ قرمز و مزه آن شیرین است و بوی بدی ندارد. دم برای ذخیره شدن جایی ندارد. دم از جهت قوام، معتدل ترین خلط به حساب می آید. مزاج خلط دم گرم و تر است، مانند هوا. در یک انسان عادی و سالم میزان دم، باید ۴۹ درصد باشد. در روایات از مزاج دم به بهترین مزاج تعبیر شده است. همچنین توصیه می شود که زنان باردار در ماه پنجم و ششم دوران بارداری حجامت کنند تا فرزندانی با مزاج دموی داشته باشند. اما در صورتی که مقدار این خلط از ۴۹ درصد افزایش یابد، موجب بروز رفتارها و حالاتی خاص در فرد می شود که میزان بروز این علائم وابسته به میزان غلبه این خلط می باشد. به شخصی که دارای غلبه دم است، دموی می گویند.
- وظایف دم در بدن مهمترین وظیفه خلط خون، تغذیه بدن است. به همین خاطر به تمامی نقاط بدن می رود و تقریبا در همه جا حضور دارد.
خلط خون در تشکیل و تولید گوشت و عضلات بدن نقش اصلی را به عهده دارد. دم یا خون در حقیقت غذای بدن است و باعث پروررش اندام ها می گردد. همچنین موجب گرم نگه داشتن بدن می شود.
بلغم چیست؟
خلط بلغم از دو خلط صفرا و دم سنگین تر و غلیظ تر است، به همین دلیل طبقه زیرین این دو خلط قرار می گیرد. این خلط، دارای رنگ سفید و بی مزه است و به آن خون ذخیره، گفته می شود. بلغم برای ذخیره شدن جایی ندارد. از جهت مزاج سرد و تر است، مانند آب. بنابراین یک فرد بلغمی مانند آب که انعطاف پذیر است، انعطاف بالایی دارد و بسیار سریع احساساتش را نشان می دهد. همچنین در برابر کلمات محبت آمیز، احساس شادابی کرده و در صورت عدم وجود محبت احساس غم و افسردگی می کند؛ همانند آب که با دیدن حرارت بالارو می گردد و به محض گرفتن حرارت، سقوط می کند. اگر فرد بلغمی مانند آب سرمای بیش از اندازه دریافت کند، دچار افزایش حجم شده و چاق تر می شود. میزان این خلط در یک فرد سالم، ۴۹٪ است. در صورتی که میزان بلغم در فردی افزایش یابد، به فرد بلغمی مزاج می گویند.
وظایف بلغم در بدن
1-بلغم به عنوان یک خون ذخیره، زمانی که اندامی به غذا نیاز داشته باشد، ولی سیستم غذارسان، بنا به عللی نتواند این کار را انجام دهد، با صرف حرارت، بلغم را به حالتی شبیه به خلط دم می رساند و از آن تغذیه می کند. از این جهت خلط بلغم را غذای اضطراری قلمداد کرده اند.
۲- لیز کردن و تسهیل حرکت اندام های پر تحرک مانند مفاصل و زبان و چشم است.
۳- این خلط به جز این که به عنوان غذای ذخیره محسوب می شود در تولید و افزایش چربی در بدن نقش اساسی دارد.
۴- بلغم تمامی مایعات بدن شامل آب میان بافت ها، آب بین مفاصل، آب کرده چشم، رطوبت سینوس ها، بزاق دهانو رطوبت مغز و اعصاب را تشکیل می دهد.
سودا چیست؟
سودا نسبت به سایر اخلاط، سنگین تر و غلیظ تر است. به همین دلیل در آخرین طبقه قرار می گیرد. خلط سودا، که به خاطر تیرگی رنگش آن را به این نام خوانده اند، لزج، پر رنگ و نزدیک به رنگ سیاه و مزه آن شور است. سودا در کبد ساخته شده و در طحال ذخیره می گردد. مزاج آن، مانند مزاج خاک، سرد و خشک می باشد. میزان این خلط در یک فرد سالم ۱٪ می باشد. در صورتی که از این میزان افزایش یابد موجب بروز علائم و بیماریهایی می گردد. در طب سنتی، مزاج سوداوی بدترین مزاج می باشد که درمان آن نیاز به زمان بسیار زیادی دارد و شاید نزدیک به دو سال طول بکشد.
وظایف سودا در بدن
این خلط را به درد و رسوب خون تشبیه کرده اند. از وظایف این خلط استحکام بخشیدن به برخی اندام ها چون رباطها و استخوان ها می باشد. ضمنا به تغذیه اندام هایی چون مو و ناخن می رسد.
انواع سودا
1- سودای ناشی از سوختن صفرا: که در حد بسیار زیاد، خود را به صورت دیوانگی و جنون با حالت خشم گونه نشان میدهد.
2- سودای ناشی از سوختن دم: که در حد بسیار زیاد، خود را به صورت دیوانگی و جنون با حالت خنده گونه نشان می دهد.
3- سودای ناشی از سوختن سودا: که در حد بسیار زیاد، خود را به صورت دیوانگی و جنون با حالت خواب و خیال نشان می دهد و فرد با خودش نقش بازی می کند.
نظر بدهید