عَسَل که آن را به فارسی اَنگَبین (همچنین «انگُبین» و «اَنگُوین») گویند، مایعی شیرین و گران‌رو است که زنبورعسل از شهد گل‌ها تولید میکند.
عسل به طور کلی یک ترکیب محلول در آب بسیار غلیظ قندی است. مهمترین قندهای عسل فروکتوز، گلوکز و ساکاروز هستند. در مجموع یک کیلوگرم عسل ۳۲۵۰ کالری انرژی دارد. عسل به لحاظ داشتن برخی مواد تخمیری در تبادلات غذایی و کمک به هضم غذا بالاترین مرتبه را در میان غذاها دارد، از این دسته مواد می‌توان به آمیلاز، اینورتاز، کاتالاز و پراکسیداز اشاره کرد. تعدادی از ویتامین‌های اصلی هم در عسل وجود دارند، اما مقدار آنها قابل توجه نیست. میزان املاح معدنی در انواع مختلف عسل متفاوت است و عسل‌های تیره املاح معدنی بیشتری دارند که مهمترین آنها کلسیم، پتاسیم، سدیم، منگنز، آهن، مس، فسفر، منیزیم و گوگرد است. عسل دارای انواع پروتئین، اسیدهای آمینه، اسیدهای آلی مثل اسید فرمیک و مشتقات کلروفیل و مقداری آنزیم و رایحه‌های معطر است.
عسل به علت مقدار بسیار اندک آب، به سختی فاسد می‌شود و از همین روی نگهداری، انتقال و تجارت آن آسان است. قبل از کریستال سازی شربت نیشکر و تهیه شکر، عسل تنها ماده غذایی بود که جهت شیرین کنندگی توسط بشر استفاده می‌شد. مصرف عسل برای کودکان زیر دو سال به دلیل ایجاد سم بوتولینم، خطرناک است.
ویژگی‌های عسل
ویژگی مهم عسل آن است که این مادهٔ طبیعی به دلیل دارا نبودن آب، شرط دوری از رطوبت، در مدت طولانی فاسد نمی‌شود. برای نگهداری بعضی مواد به دور از فساد هم از آن استفاده می‌شود مثلاً شاه‌توت را با آن مخلوط می‌کنند و هر چند روز یک بار آن را وارونه می‌کنند تا عسل به همه جای آن برسد و بدین طریق شاه‌توت تا یک سال فاسد نمی‌شود.دیگر آنکه این ماده فقط در صورتی ارزش غذایی خود را از دست می‌دهد که بیش از ۶۰ درجه حرارت ببیند.
عسل تنها ماده غذایی طبیعی است که فاسد نمی‌شود.
وزن مخصوص عسل حدود ۴/۱ – ۴۲/۱ و pH آن ۷/۳ تا ۵/۴ در تغییر است؛ بنابراین با وجودی که عسل یک ماده اسیدی است، ولی به علت شیرینی خاص حالت اسیدی آن محسوس نیست.
رنگ عسل
رنگ عسل باتوجه به سرچشمه اصلی شهد از سفید روشن تا سیاه دگرگون است؛ بنابراین، آنچه به نادرست بین مردم شایع شده‌است که عسل زنبوران مادر (یعنی جمعیت زنبور عسل با ملکه مسن) تیره و غلیظ است، اما عسل زنبوران جوان (یعنی بچه کندوها)، روشن و رقیق است، پایه علمی ندارد. برای نمونه:
- رنگ عسل اقاقیا، سفید روشن مانند آب است
- رنگ عسل افرا، لیمویی رنگ
- رنگ عسل اسپرس، زرد طلایی
- رنگ عسل انواع میوه‌ها، زرد متمایل به قهوه‌ای
- رنگ عسل شبدر سرخ، زرد تمایل به قرمز
- رنگ عسل زیرفون، زرد متمایل به سبز
- رنگ عسل گل قاصد، زرد تیره
- رنگ عسل نارون، قهوه‌ای
- رنگ عسل صنوبر و زبان گنجشک، سبز تیره تا سیاه
- رنگ عسل زرشگ و عناب , زرشکی تیره
اغلب عسل‌هایی که رنگشان تیره است، از لحاظ املاح معدنی غنی‌تر میباشد.
ترکیبات عسل
ترکیبات یک عسل معمولی بدین صورت است:
- فروکتوز ۳۸٫۲٪
- گلوکز ۳۱٪
- آب ۱۷٫۱٪
- مالتوز ۷٫۲٪ Maltose * کربوهیدرات‌ها Carbohydrates ۵٪–۴/۲
- ساکاروز ۵٫۱٪
- املاح معدنی، ویتامین، آنزیم ۷–۰/۵٪ Minerals – Vitamins – Enzymes
ترکیبات عسل بسته به نوع تغذیه زنبور عسل بدین معنی که از چه گلی یا گلهایی استفاده کرده متفاوت است. یعنی عسل تولیدی بسته به این که زنبور، از چه گیاهی استفاده کرده گوناگون است.
درصد آب موجود در عسل‌ها، به شرایط اقلیمی و میزان رطوبت منطقه بستگی دارد. در مناطقی که میزان رطوبت هوا بالاتر است، درصد آب عسل بیش تر است. برای مثال عسل‌های شمال رقیق‌تر از عسل‌های شمیرانات تهران است. درصد آب عسل با توجه به شرایط آب‌وهوایی منطقه استقرار کندوها، می‌تواند تا حدود ۲۵ نیز بالا رود. به این ترتیب از لحظه شهد آوری تا تولید عسل، دو مرحله انجام می‌گیرد. مرحله اول زنبوران هم به طور فعال هم به طور انفعالی آب را از محلول رقیق شهد که به طور معمول دارای ۶۰ درصد آب است، جدا می‌کنند. (آب شهد گل‌ها بین ۵۰ تا ۸۰ در صد متغیر است). برای مرحله دوم باید گفت قند مسلط درشهد، ساکاروز است که با فعالیت آنزیمی به دکستروز dextrose و لوولوز (levulose) و ظاهراً با مقادیر کمی از سایر قندها طی این مرحله ترکیب می‌شوند. در نتیجه محلول غلیظی از قندهای ساده که ماده حل شده آن بیش از حل نشده هاست، ماده‌ای و مغذی به نام «عسل» به وجود می‌آید.
عسل دارای مقدار زیادی گلوکز و فروکتوز و ویتامینها و مواد معدنی است و نیز دارای مقدار ناچیزی امینو اسید و آنتی اکسیدان میباشد . عسل دارای پروتئین، کربوهیدرات، هورمون، اسیدهای بنیادی و ترکیبات ضد میکربی است.
دکتر سوزان پرشیوال از بخش علوم غذایی و تغذیه دانشگاه فلوریدا محتویات مهم مغذی عسل را شناسایی نمود . بر اساس تحقیقات انجام شده این مواد شامل ویتامین B6 ریبو فلاوین، تیامین و اسید پاتوتنیک است مواد معدنی موجود در عسل شامل کلسیم، مس، آهن، منیزیم، منگنز، پتاسیم، سدیم و روی، سولفور، فسفر و ویتامین های آن شامل ویتامین Bکمپلکس E.D.C می باشد.
عسل خام غنی از آنزیمهای حیاتی است علی رغم مطالعات زیاد برخی مواد موجود در آن شناسایی نشده اند .عسل محتوی ترکیبات دارویی است که بسته به نوع گیاهی که مورد استفاده قرار می گیرد متفاوت است. دانشمندان در استانبول در پس تحقیقات خود به منافع مفیدی در عسل پی برده اند آنها به اثرات عسل در جراحات بعد از جراحی و نیز ممانعت ازرشد سلولهای سرطانی و تومورها اشاره نموده اند.
عسل تقلبی
تصور غلط و رایج در ایران این است که عسل شکرک زده، سفت شده و رس‌کرده را تقلبی می‌دانند. برخی دیگر نیز رنگ عسل یا نحوه جریان آن هنگام ریخته شدن را ملاک تشخیص می‌دانند. اما عسل طبیعی و خالص را فقط می‌توان در آزمایشگاه‌های مواد غذایی از انواع تقلبی تشخیص داد و حتی حضور بر سر کندو کمکی به تشخیص نمی‌کند. تنها روشی که آنهم تا حدودی می‌تواند به شناخت عسل کمک کند این است که آن را داخل یک لیوان آب سرد بریزید. اگر قطره‌های عسل حل نشدند و ته لیوان ته‌نشین شدند، عسل اصل است، اما اگر عسل در آب حل و ذرات آن به صورت رشته‌هایی در آب ناپدید شدند، احتمال اینکه آن عسل تقلبی باشد بیشتر است.
تقلب در ساخت عسل به روش‌های متنوعی انجام می‌شود مثلاً مواد گلوکزی را در آب و شیره گیاهان حل می‌کنند و به‌صورت عسل درمی‌آورند یا آنکه که به جای گیاهان، زنبورها را با آب قند تغذیه کنند.
اگرعسل را داخل لیوان محتوی آب بریزید چنانچه به صورت عمودی وارد لیوان شود و در ته آن جمع شود و به سرعت حل نگردد،عسل مطلوبی است .
نحوه تشخیص عسل طبیعی از عسل تقلبی
بهترین راه تشخیص عسل طبیعی از عسل تقلبی بوسیله آزمایشگاه است و به طور قطع نمی‌توان به صورت معمولی این تشخیص را انجام داد، اما چند مورد که می‌توان به کمک آنها تقریباً اطلاعاتی بدست آورد موارد زیر هستند:
۱- عسلی که توسط زنبور عسل تولید شده باشد از هنگامی که در دهان قرار می‌گیرد توسط مخاط دهان به خوبی جذب می‌شود ولی عسل‌هایی که دست ساز هستند مانند آب نبات روی زبان مانده و به خوبی جذب نمی‌شوند.
۲- اگر قطره‌ای از عسل طبیعی در لیوان آب سرد ریخته شود، حالت چسبندگی خود را حفظ نموده و به سرعت حل نمی‌گردد ولی اگر قطره یا رشته عسل هنگام ریزش از هم بپاشد، عسل تقلبی یا حاوی مقدار زیادی آب است.
۳- بدون توجه به رنگ عسل طبیعی، نمی‌توان از پشت شیشه آن چیزی را مشاهده نمود ولی عسل تقلبی مانند شیشه رنگی عمل میکند و به راحتی می‌توان اشیا را از پشت آن دید.
۴- عسل‌های تقلبی که با گلوکز تجاری تولید می‌شوند هیچ‌گاه شکرک نزده و پیوسته شفاف باقی می‌مانند ولی پس از مدتی مانند نبات رنگی به صورت یک پارچه سفت شده و حتی با چاقو هم نمی‌توان آنها را از ظرف خارج نمود.
البته تمام این ترفندها تقریبی هستند، با توجه به اینکه عسل‌ها خیلی مختلف هستند و هر کدام طعم، بو، رنگ و حتی غلظت خودشان را دارند واکنششان به این روش‌ها که نوشته شده یکسان نیست و صد البته که عسل‌های تقلبی هم که روز به روز بهتر می توانند از پس این موارد بر بیایند، پس تنها گزینه موجود آزمایش عسل میباشد.
خواص درمانی عسل
عسل تأثیرات مختلفی بر روی بدن دارد و این امر بستگی به نوع مصرف شما دارد. امروزه از عسل برای درمان سرفه، تقویت حافظه، درمان زخم‌ها، از بین بردن باکتری‌های مقاوم در برابر آنتی بیوتیک‌ها و بهبود درماتیت صبوره و شوره سر استفاده می‌شود. همچنین عسل یه همراه مویز سیاه ناراحتی‌های گلو و سینه را التیام می‌بخشد. یکی از مهمترین خاصیتهای درمانی عسل کمک آن به جذب بهتر دارو یا غذایی است که همراه با عسل میل می‌شود به نظر می‌رسد این حقیقت، عامل اصلی وجود عسل به عنوان جزء جدایی ناپذیر اغلب داروهای ترکیبی طب سنتی از جمله نسخه‌های بو علی سینا در کتاب گرانقدر قانون است.
عسل در اسلام
در قرآن یک سوره به نام زنبور عسل (سوره نحل) وجود دارد. کلمهٔ نحل دو مرتبه و در آیات ۶۸, ۶۹ سوره نحل در جزء ۱۴ قرآن کریم ذکر شده و در این آیات به خلقت زنبور عسل اشاره شده و جایگاه عسل در قرآن ذکر شده است، همچنین نشانه‌ای از آیات خداوند برای اهل فکر شمرده شده است. نامگذاری سوره به نحل (زنبور عسل) نیز احتمال زیاد بخاطر همین آیات است که دربارهٔ عسل در قرآن بیان شده است.
خداوند در قرآن می‌گوید:
و پروردگار تو به زنبور عسل وحی [الهام غریزی] کرد که از پاره‌ای کوه‌ها و از برخی درختان و از آنچه داربست [و چفته‌سازی] می‌کنند، خانه‌هایی برای خود درست کن سپس از همه میوه‌ها بخور، و راه‌های پروردگارت را فرمانبردارانه، بپوی. [آن گاه] از درون [شکم] آن، شهدی که به رنگهای گوناگون است بیرون می‌آید. در آن، برای مردم درمانی است. راستی در این [زندگی زنبوران] برای مردمی که تفکر می‌کنند نشانه [قدرت‌الهی] است
نکتهٔ دیگری که در آیه ۶۹ سوره نحل وجود دارد این است که خداوند بعد از این که اختلاف تنوع رنگها را بیان کرد، خاصیت شفابخشی عسل را نیز مطرح کرده و این امر نشان دهنده نوعی رابطه میان اختلاف رنگها با شفابخشی عسل میباشد، و در زیست‌شناسی ثابت شده است تنوع رنگها در عسل به تنوع عناصر قندی موجود در گیاهان برمی‌گردد.
علی بن ابی‌طالب (ع) می‌گوید: «همانا زنبور عسل از هر گلی زیباترینش را برمی‌گزیند. از او دو گوهر گرانقدر تولید می‌شود» در یکی از آن دو (عسل) شفای درد مردم ودر دیگری نور و روشنایی (موم) است.
ابوعلی سینا دانشمند بزرگ ایرانی در کتاب قانون درباره اثرات معجزه آسای عسل چنین می نویسد:
عسل جوانی را جاویدان می سازد , حافظه را نیرو می بخشد و گذشته را در خاطره زنده می سازد . اندیشه را پاک میکند , زبان را می گشاید و درد را ریشه کن می کند .
منبع : ویکی پدیا
نظر بدهید